Tarlan Gorchu

Mistrz kaligrafii abstrakcyjnej, tworzy inspirowane alfabetem arabskim zarówno niezwykłe grafiki komputerowe, jak i prace odręczne. Jest jednocześnie dyrektorem słynnego Teatru Marionetek w Baku.

W ramach festiwalu Transkaukazja przedstawionych zostanie 15 prac Tarlana Gorchu, poprowadzone przez Niego będą także sobotnie warsztaty z kaligrafii artystycznej.

Medytacja w kaligrafii

Kaligrafia wydaje się być jedynie sztuka pięknego pisania tak, jak alfabet na pierwszy rzut oka wydaje się tylko systemem symboli stworzonym do tego, by wskazywać dźwięki mowy. Jednocześnie jednak rozmaite pisma mogą stanowić klucz do zrozumienia kulturowego zróżnicowania na świecie.

Przykładowo, w piśmie łacińskim pisze się od lewej do prawej. Ruch skierowany jest od siebie w kierunku do zewnętrznego świata. Pozwala to otrzymywać wszelkie informacje bez bycia rozpraszanym przez hałasy z zewnątrz, by w jak najdokładniejszy sposób wejść w świat sformalizowanych i zdesakralizowanych esencji.

Pismo chińskie skierowane jest z góry na dół, sugerując ruch w stronę wnętrza własnego świata. Chińscy mędrcy uważają, ze "chociaż pismo ukazuje wyraźny obraz, pochodzi ono z bezruchu; jest tylko porządkowane przez ruch Yin i Yang, a jego kształt pozwala zawrzeć w sobie wszystkie przedmioty." (Juy Shin Jan, VII wiek)

Pismo arabskie skierowane jest od prawej do lewej, gdzie ruch prowadzi od zewnętrznej rzeczywistości do danej osoby. Pismo arabskie - w odróżnieniu od pisma chińskiego, tworzącego odbicie natury świata - odbija istotę niepodzielnego i jedynego Boga. Tam, gdzie chińskie pismo pomaga całkowicie odpocząć dzięki wypełnieniu przez Tao, pismo arabskie pozwala poprzez medytacje poczuć obecność Boga.

Inaczej niż w chrześcijańskim świecie, znajdującym energie w swojej świętej historii, główną wartością islamskiego Wschodu jest symbolizm wiecznej prawdy oraz istnienie niepodzielnego i jedynego Boga. Natura ornamentu idealnie pasuje do bezustannego rytmicznego powtarzania imienia Boga i dlatego właśnie ornament - kaligraficzny, roślinny i geometryczny - stał się formą artystycznej ekspresji islamskiego poczucia rzeczywistości. Dobrze znana jest wypowiedz proroka Mohammeda: "Allah jest piękny i kocha piękno".

Muzułmanie twierdzą, że kaligrafia jest geometrią ducha. Kalam - zaostrzony trzcinowy patyk, służący jako narzędzie pisania, w teologii pojawia się jako symbol aktu kosmogonii. Biorąc pod uwagę, ze tylko Allah może być twórca, artysta podporządkowuje swoją tożsamość Najwyższej Woli, dzięki czemu staje się kalamem, trzymanym przez rękę Boga. Dla kaligrafa, który latami ciężko pracował, by posiąść kanoniczna sztukę kaligraficznego pisania, proces tworzenia jest okazja do prawdziwej medytacji .

Niezwykle ważnym jest zrozumienie i prześledzenie tego, jak arabska kaligrafia odzwierciedla islamska tradycje trzech etapów wznoszenia się do Boga: szariat (prawo; twardy, dobry sposób), tarikat (droga; sposób mistycznego dostępu do prawdy), hakikat (prawda; najwyższy poziom ludzkiego zbliżenia do boskiej istoty). W związku z tym, można wymienić trzy podstawowe rodzaje kaligraficznych linii: prosta linia - pewna i silna, można ja utożsamiać z pierwszym etapem triady; wędrująca fala - posiadająca mniej mocy, wątpiąca, szukająca, co pozwala ja odnieść do drugiego etapu triady; zamknięta falowana linia - swobodna, pusta i okrągła, utożsamiana jest z trzecim etapem triady. Te trzy podstawowe rodzaje linii w arabskiej kaligrafii metaforycznie ucieleśniają obraz Allaha. Pierwsza symbolizuje pokój, sile i niepodzielność, druga - ruch i różnorodność, trzecia - pustkę i nieskończoność.

Rozmaite proporcjonalne związki tych linii określają specyfikę rożnych stylów pisma. Na przykład, koo-fi pokazuje pismo twardo-liniowe, pod katem, silne i uroczyste; sools - "trzecia cześć" oznacza, ze trzecia cześć każdego znaku musi być falowana, itd.

Style pisma w arabskiej kaligrafii przeszły długą ewolucje. Pismo falowane pojawiło się kilka wieków po linii prostej. Ewolucja ta zmierza w stronę większego symbolizmu, uwolnienia nawet od ukrytych form "widzialności", koniec końców - uwolnienia od pisania imienia Boga. W trakcie tego procesu pojawiło się mashque-e-khayalee - ćwiczenie wyobraźni, w którym kaligraficzne dzieło sztuki jest wolne od związków z Księgą. Nie tylko z tekstem, ale i z samym zamysłem napisania choćby słowa. Kaligrafia pozostaje czysta linia, jak czysty ruch, a w tym kontekście - czysta medytacja.

Kaligrafia stanowi ogromna cześć słowa, a ruch, w różnorodności swych form, wzmacnia się i przyspiesza. Zrozumienie istoty Ruchu okazuje się być zrozumieniem istnienia; Słowo przy tym, jest ogólnym mistycznym początkiem szybującym w kosmosie. Ruch i Słowo są dwoma brzegami jednej szerokiej i głębokiej rzeki, które musza spotkać się na białej kartce. Przyjdź jako czyste słowo i wyjdź jako czyste tchnienie. To właśnie daje kaligrafowi moc jego dłoni i drżenie jego serca.

Czerwiec 2004

Baku - Warszawa - Wilno

Tłumaczenie: H. Chmielewska-Szlajfer